مقدمه و سخنی با والدین

مقدمه
تمام کسانی که امروز دور از ایران بسر می برند، ولی به فکر ایران فردا هستند، بیش از هر چیز به کودکان ایرانی می اندیشند که در سال های اخیر همراه خانواده های خود در کشورهای مختلف جهان پراکنده شده اند و به ناچار در مدارس غیر ایرانی و به زبانی جز زبان فارسی درس می خوانند و با آداب و رسوم غیر ایرانی پرورش می یابند. اگر این کودکان را امروز در نیابیم و به حال خود رها کنیم فردا جوانانی خواهیم داشت با تبار ایرانی ولی بیگانه از ایران و آن چه به ایران وابسته است، که این خواست دشمنان فرهنگ و ملت ماست. پدران و مادران و نیز کسانی که در ایران دیروز مسئولیت امور آموزشی را به عهده داشتند، بیش از افراد دیگر نگران این امرند. چه باید کرد؟

خوشبختانه از طرف ایرانیان میهن پرست کلاس هایی برای آموزش زبان فارسی به کودکان ایرانی در شهرهای مختلف اروپا و آمریکا تشکیل شده است، مؤسسه های انتشاراتی ایرانی به تجدید چاپ برخی از کتاب های درسی و کتاب های قصه به زبان فارسی پرداخته اند، و مهمتر از همه اقدام پدران و مادرانی است که به عمد در خانه با فرزندان خود به زبان فارسی حرف می زنند. این کارها همه سودمند است و اساسی.

بنیاد مطالعات ایران که مؤسسه ای فرهنگی و غیر انتفاعی است، از آغاز، در حاشیه کارهای اساسی خود، کودکان هموطن را از نظر دور نداشت و به همین سبب به چاپ کتاب هایی برای آنان پرداخت، از جمله «شعرهایی برای کودکان»، «تاریخ ایران برای نوجوانان»، «برگزیده داستان های شاهنامه»، «زال و سیمرغ» (مجموعه شانزده قصه برای کودکان).

اینک بنیاد مطالعات ایران کتاب «شادمانه، کودکانه» شامل مَثَل ها و اشعار کودکانه، گردآورده خانم لیلی ایمن را در اختیار کودکان عزیز هموطن قرار می دهد، بدین امید که مادران گرامی شخصاً آموزش مطالب آن را به عهده بگیرند. خوشبختانه خانم ایمن در مقدمه این مجموعه طرز استفاده از متل ها و اشعار کودکانه و آموزش آن به کودکان را عنوان کرده اند و بدین سبب ما از تکرار آن بی نیازیم.

بنیادمطالعات ایران

سخنی با والدین
لیلی ایمن
ادبیات عامیانه هر قومی میراث پرشکوهی است که قرن ها قبل از اختراع چاپ و حتی پیدایش خط به وجود آمده است. پیدایش و گسترش این ادبیات، در نتیجه، ارتباط چندانی به میزان «سواد» ملت ها ندارد. گرچه پیدایش خط و اختراع چاپ بدون شک در جمع آوری و نگهداری این آثار ذیقیمت نقشی قابل توجه داشته است.

مَتَل ها، اشعار و داستان های عامیانه از دل مردم برخاسته اند، اثر خلاقه هیچ فرد خاصی نیستند بلکه بهترین ثمره کار گروهی یک ملت به شمار می روند. ادبیات عامیانه در طول قرون و اعصار دهان به دهان و سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر منتقل شده اند. هر متل، شعر و داستان عامیانه نه فقط در طول زمان، بلکه در پهنای جهان نیز سفر کرده است و به همین سبب شباهت های شگفت انگیزی بین ادبیات عامیانه ملل گوناگون دیده می شود در این سفرها هر گوینده و سراینده ای آگاهانه و ناخود آگاه تغییراتی در این آثار داده است و از همین روست که از یک داستان یا متل گونه های مختلف را می شناسیم. چنان که، بی شک، شما والدین عزیز نیز به هنگام خواندن نمونه هایی که در فصول اول و دوم این مجموعه آمده است به یاد متل هایی خواهید افتاد که خود می خوانده اید. متل هایی که در حین شباهت به آن چه در این جا آمده است با آنها تفاوت هایی نیز دارد. این هم دلیلی است دیگر برغنای ادبیات عامیانه ملت کهنسال ما.

جمع آوری این مجموعه هیچ ارزش ادبی و تاریخی خاص ندارد؛ زیرا قبل از نگارنده افراد فاضل و با ذوقی چون صادق هدایت، صبحی، احمد شاملو، صمد بهرنگی با آگاهی بیشتر مجموعه های اصیل و پر ارزشی فراهم آورده بودند. در سال های قبل از انقلاب نیز مجموعه کوچکی به همت خانم مهدخت دولت آبادی از متل های مخصوص کودکان با نقاشی های پرویز کلانتری منتشر گردید. با کمال تأسف این حقیر را دسترسی به هیچ یک از این آثار گرانبها نبود. لذا با رجوع به ایرانیانی که می شناختم و با کمک گرفتن از حافظه چندان قوی خویش فصل های اول و دوم این مجموعه را فراهم آوردم و سپس با استفاده از چند کتاب شعری که در اختیار داشتم و به خصوص با رجوع به «کتاب کار مربی کودک» نوشته خانم توران میرهادی که اخیراً در ایران به چاپ رسیده است بخش سوم را ترتیب دادم. در این جا باید سپاس خود را به گردانندگان مجله خوب «توکا» نیز تقدیم دارم که بسیاری از اشعار را در صفحات شماره های مختلف آن باز یافتم.

هدف اصلی از این کوشش زنده نگه داشتن خاطره ایران در ذهن فرزندانی است که در کودکی کشور عزیز خودرا ترک گفته اند و یا حتی در غربت پا به جهان آشفته ما گذاشته اند. امید است که این مجموعه در مرتبه اول کمکی باشد به والدینی که مایلند زیبایی زبان شیرین فارسی و سنت های ایرانی را به اطفال خویش بشناسانند و در مرتبه ثانی انگیزه ای شود برای ایرانیان دیگر که با علاقه و ذوق بیشتر مجموعه های دقیقتر و بهتری را در اختیار نونهالان ایرانی دور افتاده از وطن بگذارند.

بخش اول این مجموعه شامل متل های ساده است که اغلب برای سرگرمی کودکان خوانده می شود و بخش دوم از بازی هایی تشکیل شده است که اعضای مختلف بدن کودک را به کار می گیرد. این بازی ها به ترتیب مورد استفاده قرارگرفتن، در مراحل مختلف رشد کودک تنظیم شده اند. در این جا وظیفه خود می دانم که از کلیه افرادی که حوصله کردند و متل های مختلف را برایم گفتند و مرا یاری دادند که از عهده این کار برآیم صمیمانه تشکر کنم. تعداد آنها بیش از آن است که بتوان در این مختصر آنان را نام برد و امید است که اگر بعضی از متل ها و بازی هایی را که در اختیارم گذارده اند در این مجموعه نمی بینند خشمگین نشوند.

بخش سوم کتاب از اشعار سرایندگان ایرانی است که در قرن بیستم مخصوص کودکان شعر سروده اند. از این بخش کتاب کودکانی که خواندن فارسی را تازه آموخته اند می توانند استفاده کنند ولی به والدین محترم توصیه می شود که از بخش های اول و دوم به منظور تمرین خواندن فرزندان خود استفاده نفرمایند چه که متل ها و بازی ها به زبان عامیانه نوشته شده است و خواندن آنها برای یک نوجوان کار آسانی نخواهد بود و ممکن است به جای تشویق سبب دلزدگی نیز بشود. باشد که آشنایی با جنبه هایی از فرهنگ ایران عشق به آن سرزمین را در دل نونهالان ما بپروراند.

لالا لالا گل یسته
داییت رفته کمربسته

لالا لالا گل فندوق
مادررفته سرصندوق

لالا لالا گل لاله
پلنگ درکوه، چه میناله!

خورشید خانم

چه دختری، چه چیزی*

گنجشکک

عزیز، عزیز جان من*

کلاغه میگه قارقار

اتل متل توتِ متل

یکی بود یکی نبود

قصه قصه

دویدم دویدم

آیا بدم، آیا ندم

هِلو هِلو هبیزه