ترجمه‌ای تازه از گلستان سعدی
بررسی و نقد کتاب
Published by majid on Wed, 10/06/2010 - 19:11
The Gulistan (Rose Garden) of Sa’di
Bilingual English and Persian Edition with Vocabulary
By Sheykh Mushrifuddin Sa’di of Shiraz
New English Translation by Wheeler M. Thackston
Bethesda, Maryland: Ibex Publishers, 2008, xi + 253 pp.
از نیمۀ قرن هیجدهم میلادی تا کنون نزدیک به بیست ترجمه انگلیسی گلستان سعدی با بخش‌هایی از آن منتشر شده است. به طور کلی می‌توان گفت که اغلب این ترجمه‌ها کم و بیش کوشش‌های نافرجامی بوده‌اند در برگردان این کتاب که بی‌شک یکی از پرخواننده‌ترین آثار فارسی از زمان نگارش آن تا امروز بوده است. آشکارا، برای فارسی‌زبانان سخن از اهمیت گلستان در تعلیم و تربیت نوجوانان، به خصوص تا حدود یک قرن پیش، چیزی جز توضیح واضحات نیست. جایگاه گلستان سعدی نه تنها در ادبیات فارسی بلکه در فرهنگ خاصه و عامه ایرانیان چنان است که در واقع آن راهمواره سنگ محک دانش و فرهیختگی عالمان می‌‌دانسته‌اند. شاید به همین سبب است که حتی بسیاری از فرزندان فارسی‌زبانان مهاجر و ساکن در سرزمین‌های دیگر جهان به دانشگاه راه می‌یابند، به سبب پیوندهایی که با فرهنگ و هویت تاریخی زادگاه خود دارند به فراگیری زبان فارسی روی می‌آورند. روشن است که خواندن آثار شاعران کلاسیک بزرگ ایران، از جمله سعدی و حافظ، برای جوانان دورافتاده از ایران به سادگی میسر نیست و نیاز به زمان و کوشش فراوان دارد. مشکل اصلی برای آنان، و نیر برای بسیاری دیگر از خوانندگان فارسی‌زبان امروزی‌ی این آثار، واژگان کهن و نامأنوس فارسی و نیز واژگان و عبارات عربی به ویژه در گلستان سعدی است. از همین رو، در مقایسه با دیگر ترجمه‌های انگلیسی گلستان، وجه تمایز ترجمۀ ویلر ثاکستون شاید در این است که پی بردن به معنای حکایت‌ها، شعرها، وبه طور کلی مفاهیم، مطالب و محتوای گلستان را برای همۀ علاقمندان به این اثر جاودان، اگر البته به زبان انگلیسی تسلط داشته باشند، آسان‌تر می‌کند.
همان گونه که مترجم در مقدمۀ کتاب یادآور می‌شود، وی در برگردان گلستان تلاش چندانی برای وفادار ماندن به سبک ادبی و شگردهای زبانی سعدی نداشته است و به جای آن همّ خود را صرف آفریدن ترجمه‌ای نسبتأ روان و قابل فهم از کتاب کرده است. با این حال، تا آن جا که امکان داشته استعاره‌ها وتشبیه‌های متن اصلی را نیز به صورتی که برای خوانندۀ انگلیسی‌زبان نامأنوس نباشد به انگلیسی برگردانده است. برای نمونه، می‌توان به ترجمۀ ابیات زیر از دیباچه گلستان نگاه کرد:
فراش باد صبا را گفته تا فرش زمردین بگسترد، و دایۀ ابر بهاری را فرموده تا بنات نبات در مهد زمین بپرورد، و درختان را به خلعت نوروزی قبای سبز ورق در بر رفته، و اطفال شاخ را به قدوم موسم ربیع کلاله شکوفه بر سر نهاده، وعصارۀ نالی به قدرت او شهد فایق شده، وتخم خرمایی به تربیتش نخل باسق گشته . . .
He tells the custodian of the zephyr to spread a carpet of emerald, and he orders the wet nurse of the springtime cloud to nurture the daughters of the plants in the cradle of the earth. He clothes the trees in the green raiment of leaves with the robe of spring, and he places caps of blossom on the heads of the children of the branches with the arrival of the vernal season. Through his powers the nectar of the reed becomes superior honey, and a date seed turns into a towering palm through his nurturing.
به سخن دیگر، پروفسور ثاکستون چندان نگران این نیست که اشعار و داستان‌های گلستان را در قالب وزن و قافیه به انگیسی برگرداند. برای او رساندن معنای گفته‌های سعدی به خوانندۀ انگلیسی زبان خود کاری ارزنده است. نمونه دیگری از ترجمۀ دیباچه دو بیت زیر است که در پی قطعۀ پیشین آمده است:
ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند
که تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری
همه از بهر تو سرگشته و فرمانبردار
شرط انصاف نباشد که تو فرمان نبری
Cloud, wind, moon, sun, and celestial spheres—all are at work so that
you may obtain a loaf of bread and not eat it in heedlessness.
And their heads are spinning and they are obedient: it is not fair for you
not to be obedient.
مترجم در مقدمه‌ای روشن و سودمند خود دربارۀ برگزیدن و ترجمۀ واژه‌های کهن فرهنگی که گهگاه به سختی قابل برگردان به زبان‌های دیگراند توضیحاتی می‌دهد و با توصیف واژه‌هایی مانند «عابد،» «درویش،» «پارسا،» «سالک،» «زاهد،» و «صالح» معادل انگلیسی آن‌ها را- نه بر گرفته از فرهنگ‌های اغلب نارسای دوزبانه- بلکه بر اساس درک و فهم نسبتا کامل از هر دو زبان به خواننده ارائه می‌دهد. در مورد شیوۀ بهره‌جویی از نسخهها و ویرایش‌های گوناگون گلستان، و ضرورت مقایسۀ آن‌ها با یک دیگر، مترجم به این نتیجه رسیده است که تفاوت‌هایی که در این نسخهها و ویرایش‌هایشان دیده می‌شود، از جمله در نسخه‌های نفیسی، ایرانپرست، فروغی، علی اف، و دیگران، تا آن حد نیست که کار ترجمۀ اثر را برای مترجم دشوار کند.
از ویژگی‌های کار پروفسور ثاکستون که ترجمۀ گلستان را، به ویژه برای انگلیسی زبان‌هایی که آشنایی ژرفی با زبان فارسی ندارند امّا علاقه‌مند به خواندن دست‌کم بخش‌ها یا حکایت‌هایی از این کتاب به زبان اصلی آن هستند، مفهوم‌تر و جذّاب‌تر کرده، قرار دادن متن فارسی و ترجمۀ انگلیسی آن در صفحات مقابل یکدیگر است. با چنین شیوه‌ای، کار مقایسۀ ترجمه با متن اصلی برای خواننده و به ویژه خوانندۀ کنجکاو، بسی آسان‌تر می‌شود. مترجم برای تسهیل کار دانشجویانی که علاقه‌مند به آشنایی ژرف‌تری با این اثر کلاسیک زبان فارسی‌اند بخش‌های سودمند دیگری نیز به ترجمه کتاب افزوده است از جمله: فهرست نام‌های آمده در گلستان همراه با شرحی کوتاه دربارۀ هر یک، کتابنامه‌ای شامل فهرست نسخهها و چاپ‌های گوناگون کتاب، فهرست ترجمه‌های کامل گلستان یا گزیده‌هایی از آن به بیش از بیست زبان، و نیز فهرستی از کتاب‌هایی که در شرح و تفسیر گلستان منتشر شده است. در پایان این کتاب واژه‌نامۀ نسبتا جامعی از لغات فارسی و عربی که در گلستان به کار رفته‌اند آورده شده است.
پرفسور ثاکستون با بهره‌جویی از آشنایی ژرفش با زبان فارسی و با تکیه بر سال‌ها تجربه در تدریس زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه هاروارد، ترجمه‌ای روشن و رسا از گلستان شیخ شیراز مصلح‌الدین سعدی در دسترس همۀ علاقه‌مندان این کتاب قرارداده است، به ویژه دانشجویان و مدرسان انگلیسی زبان و ادبیات فارسی.
Volume:
۲۵
Current Issue:
Current Issue
Visited:
1000
